Producentenverantwoordelijkheid als breekijzer voor circulariteit

BEM-circle 5 - september 2022

Het Band&Milieu-format als succesformule

Opinie Joost Kester

We willen allemaal hetzelfde: grondstoffen opnieuw gebruiken. Maar we hebben nog een weg te gaan naar de circulaire economie. Voor een echte reuzenstap naar circulariteit is 'producentenverantwoordelijkheid' een sleutelbegrip. In de visie van het kabinet speelt de producent een voorname rol in de transitie naar de circulaire economie. De uitvoering van de UPV voor banden laat de kracht zien van het systeem, mits goed uitgevoerd. Het format leidt tot samenwerking. En: tot realisatie van gezamenlijke, hogere doelstellingen op het gebied van duurzaamheid, los van concurrentie op prijs, met oog voor de relatie tussen prijs, CO2- en grondstoffenbesparing. Het format van de banden biedt derhalve de nodige slagkracht en nodigt uit tot samenwerking, zo legt Joost Kester, directeur van RecyBEM, in dit opinie-artikel uit.

"Het was een hartenkreet die de situatie in de wereld van de bandeninzameling en -recycling kernachtig weergaf. Gezeten aan de bestuurstafel van Band&Milieu zei een van de leden onlangs nog eens precies waar het op staat: 'Aan deze tafel zijn wij niet bezig met onze eigen belangen, maar kijken wij naar de branchebrede belangen van het circulaire vraagstuk'.

Het is deze instelling die het succes bepaalt waarmee RecyBEM al jarenlang hoogwaardige verwerking centraal stelt. Het Besluit beheer autobanden stelt producenten en importeurs van autobanden verantwoordelijk voor ten minste twintig procent recycling. RecyBEM realiseert al jaren zo'n zeventig procent, waarbij het percentage product- en materiaalgebruik zelfs meer dan 95 procent is. Jaarlijks zamelen RecyBEM-gecertificeerde bandeninzamelaars zo'n 9,5 miljoen autobanden in. Met onze effectieve en efficiënte inzameling en hoogwaardige verwerking besparen we jaarlijks bijna 37.000 ton rubber, 7.000 ton staal en we zorgen voor bijna 81.000 ton minder CO2-uitstoot. De producenten en importeurs aan de bestuurstafel van Band&Milieu, waar RecyBEM de uitvoeringsorganisatie van is, willen duurzaam hergebruik, herverwerking en recycling optimaliseren naar een zo hoog mogelijke bijdrage aan de circulaire economie. Om dat te meten gebruiken we het Ecotest-model. Want meten is weten. Vanuit deze kennis wil RecyBEM aanjager zijn en onderzoek en innovatie in rubber recycling een 'boost' geven.

De ketenspeler stuurt

Staatssecretaris Vivianne Heijnen schrijft in haar kamerbrief dat ze met de uitge-breide producentenverantwoordelijkheid producenten verantwoordelijk stelt voor de kosten voor afvalwerking, inname en recycling. De producenten en importeurs zijn de ketenspelers die vanaf het begin van de keten kunnen sturen. Dat is belangrijk op weg naar de circulaire economie, want een band doorloopt verschillende levensfasen. "Het (Red: De uitgebreide producentenverantwoordelijkheid) doelt niet alleen op een aansprakelijkheid en het geven van rekenschap, maar het betekent ook de verplichting om te organiseren, te zorgen dat iets goed loopt en het probleem op te lossen." In de bandenbranche hebben we het logistieke vraagstuk al jaren geleden opgelost. Hoe? Een bandenproducent of importeur is ver-antwoordelijk voor de banden die hij op de Nederlandse markt brengt. Na veel onderzoek wordt een hoogtechnologische band geproduceerd. Een veilige, zuinige en stille band wordt gekocht door een automobilist. Als een gebruiker nieuwe banden koopt, wil hij de gebruikte banden wisselen die onder de auto zitten. De gebruikte banden worden kosteloos ingenomen door de banden-specialist of garage en ingezameld door professionele bandeninzamelaars. Zij sorteren de banden en zorgen voor een zo hoogwaardig mogelijke verwerking, waarbij RecyBEM de contractuele eis heeft vastgelegd van minimaal negentig procent product- en materiaalhergebruik met ten minste zestig procent materiaalrecycling.

Gezamenlijk doel in duurzaamheid

In het Band&Milieu-format organiseren de producenten, importeurs en distributeurs van autobanden samen de duurzame inzameling en hoogwaardige verwerking, waardoor waardevolle grondstoffen opnieuw beschikbaar worden gemaakt. Daarin zijn we uniek en dit is ook terug te zien in de samenstelling van het bestuur en de Raad van Toezicht van de organisatie. Vertegenwoordigers van Apollo Vredestein, Continental, Hankook, Goodyear, Michelin en Pirelli zitten samen aan tafel met vertegenwoordigers van Inter-Sprint en Van Den Ban. Gezamenlijk stellen deze bedrijven de doelstellingen op het gebied van duurzaamheid vast. Los van concurrentie op prijs, maar met oog voor de relatie tussen prijs, CO2-uitstoot en grondstoffenbehoud. Zij beseffen dat ze de virgin grondstoffen die ze ooit hebben gebruikt kunnen inzamelen en terug op de markt kunnen brengen als circulaire grondstof. RecyBEM monitort of de doelen worden gehaald. RecyBEM is de ketenregisseur die een verbindende rol vervult tussen stakeholders, industrie, overheid en wetenschap.

Mitsen en maren

Toch klinken er mitsen en maren bij het instrument producentenverantwoordelijkheid. Zo zegt NVRD-directeur Wendy de Wild over de producentenverantwoordelijkheid: "Het principe van 'de vervuiler betaalt' leidt nu tot 'de vervuiler bepaalt'". Als vertegen-woordiger van de reinigingsdiensten van gemeenten geeft zij aan dat gemeenten voor verschillende producentenverant-woordelijkheidssystemen de inname en scheiding organiseren. Hiervoor moeten zij onderhandelen met producenten over een dekkende vergoeding. Gemeentelijke inzamelaars ervaren hierdoor dat zij "in een houdgreep zitten en kunnen kiezen tussen iets of niets." Op ditzelfde punt pleit Hester Klein Lankhorst, directeur van het Afval-fonds Verpakkingen dat de producenten-verantwoordelijkheid voor verpakkings-producenten regelt, voor praktische verbete-ringen van het instrument producentenver-antwoordelijkheid. Producenten betalen een afvalbeheersbijdrage waarmee onder meer de kosten worden vergoed die gemeenten – naast de inzamelingssystemen van de producenten zelf in de "eigen" End-of-life-marktketen - maken voor de inzameling en recycling van bijvoorbeeld plastic en blikjes, maar volgens haar kunnen de produ-centen vervolgens geen invloed uitoefenen op de hoogte en kwaliteit van de inname. "Iedere gemeente bepaalt zelf de inzamel-methode". Zij constateert dat de kosten in de afgelopen 10 jaar meer dan verdubbeld zijn terwijl de kwaliteit van het ingezamelde materiaal minder is geworden. Dat geldt met name voor de inzamelingskanalen via de gemeentelijke reinigingsdiensten en milieu-depots zelf. Voor de End-of-Life-ketens van gebruikte producten, die grotendeels onder de eigen regie van producenten(-systemen) plaatsvinden, is dat probleem nauwelijks aanwezig. Dat spanningsveld is er in het Band&Milieu-format dan ook niet. De uit-voering van de producentenverantwoorde-lijkheid wordt binnen dezelfde organisatie georganiseerd als de inning van de afvalbeheersbijdrage. De inzamelingsvergoeding - waarin ook de recyclingkosten zijn opgeno-men - die de inzamelaars ontvangen wordt gebaseerd op een onafhankelijk en perio-diek markt- en kostprijsonderzoek waarbij de componenten in samenspraak met de branchevertegenwoordiging van de inzame-laars zijn vastgesteld. Dat geeft vertrouwen en slagkracht.

En die slagkracht van het 'Band&Milieu-format' zie je ook terug in vergelijking met de uitvoering van andere producentenver-antwoordelijkheden op het gebied van banden in Europa. In een aantal Europese landen wordt er in de uitvoering geconcurreerd tussen verschillende systemen. Het gevolg? Concurrentie op prijs en veel hogere percentages verbranding, want partijen "gaan de krenten uit de pap halen" en de pap verdwijnt in het moeras van afvalhandel en verbranding. Sinds 2004 is RecyBEM het collectieve uitvoeringssysteem en sinds 2015 zijn we algemeen verbindend verklaard. Dat zorgt ervoor dat producenten en importeurs niet gaan shoppen om op de goedkoopste manier van hun afval af te komen. Er is level playing field. Met een algemene focus: We moeten van afval naar toegevoegde waarde in herbruikbare grondstoffen. Afval blijft een deficit in de End-of-life-keten en dus ook de noodzakelijkheid van het fenomeen van de afvalbeheers- of milieubijdrage van de schakels in de marktketen naar de consumenten. Het creëeren van Toegevoegde waarde kan de hoogte van die afvalbeheersbijdrage aanzienlijk beperken! De neuzen staan dezelfde kant op en we zien daardoor dat circulariteit een enorm marktperspectief heeft. Je bijdrage leveren door de verplichte betaling van – een voor iedereen gelijke – afvalbeheersbijdrage zorgt ervoor dat je hierop niet concurreert. Alle marktpartijen moeten ervaren dat het afvalbeheer van de producten die je op de markt brengt een factor is die je moet oplossen. Het liefst op circulaire basis. Om (fossiele) grondstoffen te besparen en CO2-uitstoot te verminderen.

Bestuurders met visie

Terug in de bestuurskamer waar producenten hun verantwoordelijkheid vertalen in een werkend inzamelings- en recyclesysteem. Je moet bestuurders aan tafel hebben met visie. Dat moeten zonder twijfel zeker ook de grote partijen zijn. In onze industrie hebben bestuurders het gezamenlijke belang gezien. 'We moeten het met elkaar doen', dat is letterlijk zo aan tafel gezegd. Wij hebben in de bandensector de ervaring dat het werkt. Dat sterkt het onderlinge vertrouwen bij de fabrikanten, waardoor de keten al jaren heel goed functioneert. En zo kunnen we er samen, net als in de bandenindustrie, voor zorgen dat verantwoordelijkheid nemen op weg naar circulariteit de norm in de markt wordt. Het verzamelen van End-of-Life producten en het hergebruiken van grondstoffen moeten voor iedereen een vanzelfsprekende standaard zijn op weg naar een circulaire keten."

Producentenverantwoordelijkheid op weg naar een nieuwe basis 2.0, circulariteit in 2030

Het Band&Milieu-format voor de uitvoering van de producentenverantwoordelijkheid op het gebied van autobanden is uniek in Europa. Dat komt onder meer doordat de inning van de afvalbeheersbijdrage en de uitvoering van het Besluit beheer autobanden door RecyBEM onder één dak worden georganiseerd. Dat werkt.

Bij sommige andere systemen (in Nederland en Europa) ontstaat soms discussie tussen enerzijds de inning van de vergoedingen en anderzijds de uitvoering. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de uitvoering voor verpakkingen die georganiseerd wordt door gemeenten (NVRD).

Daarbij lijkt het alsof de producentenverantwoordelijkheid als principe en uitgangspunt kraakt, maar dat hoeft dus niet zo te zijn (denk aan RecyBEM). In het format zoals toegepast bij Band&Milieu/RecyBEM is producentenverantwoordelijkheid een goed middel op weg naar 2030. Het succes van dit format toont aan wat de volgorde der dingen moet zijn: de industrie moet eerst het logistieke vraagstuk oplossen en dan gezamenlijk optrekken op weg naar steeds hogere verwerkingsdoelen. Verenigd in een producentenverantwoordelijkheidsorganisatie kan de industrie de stap maken in de doelstellingen 2030 op het gebied van circulariteit.